“طرح پانزی چیست و چگونه آن را بشناسیم؟” / “تفاوت طرح پانزی و هرمی چیست؟”

“طرح پانزی چگونه عمل می‌کند؟”

کلیه طرح‌های پانزی، در کل یک چرخه را دنبال می‌کنند، اما شکل و نوع این کلاهبرداری می‌تواند کاملاً متفاوت باشد.

چرخه اصلی در همه طرح‌های پانزی، می‌تواند در چند مرحله خلاصه شود:

۱. تبلیغات فریبنده
در ابتدا با تبلیغات دروغین (معمولاً در اینترنت یا شبکه‌های اجتماعی)، چند نفر جذب سیستم می‌شوند و مقدار کمی سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین برخی از طرح‌های پانزی، روش‌های بازاریابی هم در پیش می‌گیرند که اگر یک کاربر عضو جدید وارد سیستم شود، سود بیشتری به دست خواهد آورد.

۲. واریز سودهای اولیه و جلب اعتماد
سودها به‌طور منظم واریز می‌شود تا اعتماد بیشتری برای جذب مبالغ بیشتر و سرمایه‌گذاران جدید به دست آید. این سودها با استفاده از پول سرمایه‌گذاران جدید یا از سرمایه اولیه طرح پرداخت می‌شود.

۳. ورود سرمایه بیشتر
پس از جلب اعتماد افراد، موج عظیمی از سرمایه به سیستم وارد می‌شود. سرمایه‌گذاران قدیمی نیز پول بیشتری سرمایه‌گذاری می‌کنند و حتی دوستان و آشنایان نزدیک خود را به طرح دعوت می‌کنند. در این مرحله، تعصبات کورکورانه موجب می‌شود برخی سرمایه‌گذاران، حتی وام سنگین دریافت کنند یا قرض بگیرند یا حتی خانه یا ماشین خود را بفروشند.

۴. پایان ورود سرمایه‌گذار جدید و فروپاشی طرح
مراحل ۱ تا ۳ چندین بار تکرار می‌شوند تا زمانی که دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وجود نداشته باشد یا مقدار زیادی پول جمع شده باشد. پس از آن، طراح پول‌ها را برداشته و ناپدید می‌شود.

طول عمر یک طرح پانزی چقدر است؟

همان‌طور که در بالا اشاره شد، طرح پانزی تا زمانی ادامه می‌یابد که سرمایه‌گذار به‌اندازه کافی وجود داشته باشد یا طراح از میزان پول به‌دست‌آمده راضی باشد.

طبق قاعده تصاعد و جمعیت، معمولاً یک طرح پانزی بیشتر از دو سال دوام نمی‌آورد؛ مثلاً طرح پانزی چارلز پانزی کمی بیشتر از یک‌سال دوام آورد.

با این حال، بعضی طرح‌های پانزی با تغییر مداوم پلن‌های خود و جذب سرمایه‌گذار جدید، ممکن است تا ۱۰ سال هم به جذب سرمایه بیشتر ادامه دهند.

تشخیص طرح پانزی

با این که کلاهبرداری‌های پانزی در انواع و شکل‌های مختلف ظاهر می‌شوند، همه انواع آن چند خصوصیت اصلی دارند که عبارت‌اند از:

سود نجومی و تضمینی

قول دادن سودهای نجومی و تضمینی از خصوصیات اصلی طرح پانزی است. در هر جایی که این وعده را دیدید، باید به پانزی‌بودنش شک کنید. منظور از نجومی‌بودن سود، این است که اگر با پول خود کار کنید، سودی که از طرح پانزی به دست می‌آورید، همچنان کمتر از آنچه از سرمایه‌گذاری در سایر موارد به دست می‌آورید، خواهد بود؛ بنابراین، اگر بیش از ده درصد سود تضمینی به شما قول داده شود، بسیار مشکوک است. باید به این فکر کنید که چگونه می‌توان بدون هیچگونه ریسکی چنین سودی را تضمین کرد؟ فراموش نکنید که بازار مالی بدون ریسک وجود ندارد.

ناشناس بودن گرداننده

در طرح پانزی، اطلاعات کافی درباره تیم یا گرداننده وجود ندارد و اگر هم وجود داشته باشد، معمولاً از نام های مستعار یا تقلبی استفاده می‌شود. یک طراح پانزی قطعاً نمی‌خواهد شناسایی شود.

عدم شفافیت فعالیت‌ها

طرح پانزی با شفافیت کامل توضیح نمی‌دهد که چگونه سود نجومی خود را به دست می‌آورد و چگونه آن را تضمین می‌کند. به عنوان مثال، برخی طرح‌ها می‌گویند که پول کاربران را در بازارهای سرمایه یا استخراج ارزهای دیجیتال سرمایه‌گذاری می‌کنند؛ اما نمی‌گویند که چگونه این‌کار را انجام می‌دهند یا اینکه چگونه از ریسک نوسانات قیمت، سختی استخراج و … در امان هستند.

عدم وجود اطلاعات تماس یا آدرس

طرح‌های پانزی معمولاً آدرس و شماره تلفن‌های معتبری از خود اعلام نمی‌کنند یا به آدرس‌های تقلبی و دفاتر کار چندروزه روی می‌آورند. ناشناسی از خصوصیات اصلی یک طرح پانزی است.

عدم داشتن مجوزهای قانونی

طرح‌های پانزی نمی‌توانند مجوزهای قانونی اخذ کنند. البته فراموش نکنید که گاهی اوقات یک طرح به‌قدری حرفه‌ای است که مقامات قانون‌گذار را هم فریب می‌دهد یا با باندبازی مجوز را دریافت می‌کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند که در جریان ورشکستگی برخی مؤسسات مالی ایران در سال ۱۳۹۶، از طرح پانزی استفاده شده است.

تفاوت بین طرح هرمی و پانزی

طرح پانزی و تفاوت با طرح هرمی
طرح پانزی با طرح های کلاهبرداری هرمی شباهت های زیادی دارد که بسیاری از کاربران آنها را با هم اشتباه می گیرند، اما واقعیت این است که طرح پانزی دقیقاً مشابه طرح هرمی نیست و چندین ویژگی آنها را از هم متمایز می کند.

طرح هرمی چیست؟
طرح هرمی مدلی است که به افراد وعده می‌دهد در صورت فروش محصولات و دعوت‌کردن عضو جدید به سیستم و سرمایه‌گذاری او، سودهای نجومی پرداخت می‌شود. یک طرح هرمی شامل کالا یا خدماتی (معمولاً بن‌جل) است که اعضای سیستم باید آنها را بخرند.

برای درک بهتر طرح هرمی به مثال زیر توجه کنید (اعداد و ارقام فرضی هستند):

یک کلاهبردار هرمی مقداری خاک بی‌ارزش دارد. او با تبلیغات زیاد به‌دروغ ادعا می‌کند که خاکش با خاک‌های دیگر فرق می‌کند و اگر پای گیاه ریخته شود، رشد آن سریع‌تر خواهد بود.

بنابراین قیمت خاک در مقایسه با خاک‌های دیگر بازار، بالاتر است. سپس به افراد ناآگاه پیشنهاد می‌دهد که با پرداخت ۱۰۰هزار تومان این خاک را خریداری کنند؛‌ در حالی که همان خاک (حتی با کیفیت بهتر) در بازار ۲۰‌هزار تومان است. این تمام ماجرا نیست.

کلاهبردار به افراد این وعده را هم می‌دهد که می‌توانند با طرح هرمی‌اش ثروتمند شوند؛ به این صورت که اگر دوست‌هایشان را دعوت کنند و آنها هم خاک بخرند، به‌صورت هرمی و تا چند سطح به سود می‌رسند.

بنابراین کلاهبردار به‌راحتی می‌تواند محصول معمولی خود را با قیمت چند برابر بازار به فروش برساند و اگر فروشی برایش صورت نگیرد، سودی هم لازم نیست پرداخت کند. او از افراد به‌عنوان ابزاری برای تبلیغات محصول بی‌ارزش خود استفاده می‌کند؛ تبلیغاتی که بازده آن تضمینی است.

دو سناریو برای آینده این طرح وجود دارد:

۱. تا زمانی که اعضای جدید وارد شوند، طرح ادامه می‌یابد و کلاهبردار هم به‌راحتی سود را پرداخت می‌کند چون توانسته محصول بی‌ارزشش را با قیمت گران بفروشد و دلیلی برای ندادن سود نیست؛ اما پس از مدتی که دیگر اعضای جدید وارد نشدند، اعضای بالاتر هم سودی دریافت نمی‌کنند.

۲. پس از مدتی، کلاهبردار می‌تواند محصول را هم ندهد و با پول‌های زیادی که جمع‌آوری کرده است، فرار کند.

به‌طور خلاصه، شباهت‌های طرح پانزی و هرمی:

• هر دو با دادن وعده سودهای نجومی، جیب قربانیان را خالی می‌کنند.
• هر دو برای بقا و ادامه‌دادن، نیاز به جذب اعضای جدیدتر دارند.

تفاوت‌های طرح پانزی و هرمی:

طرح پانزی مدعی سرمایه‌گذاری است؛ اما در طرح هرمی با فروش محصول یا خدمات طرف هستیم.
طرح پانزی ممکن است شبکه‌ای نباشد؛ اما طرح هرمی شبکه‌ای است؛ به این صورت که اعضای قدیمی، اعضای جدیدتر را دعوت می‌کنند.
طرح پانزی کاملاً کلاهبرداری است و قانون با آن برخورد می‌کند؛ اما طرح هرمی با اینکه از اساس مشکل دارد، ممکن است قانونی هم اجرا شود.

طرح پانزی در ارزهای دیجیتال

ارزهای دیجیتال با ویژگی‌های خاصی که دارند، کار را برای کلاهبرداران پانزی و هرمی تا حد زیادی راحت کرده‌اند. بعضی از این ویژگی‌ها عبارت‌اند از:

• رهگیری تراکنش‌های ارز دیجیتال مشکل‌تر است؛
• برای دریافت سرمایه نیاز به ایجاد حساب بانکی نیست؛
• از تمام دنیا می‌شود جذب سرمایه کرد؛
• سرمایه سریع‌تر منتقل می‌شود؛
• پولشویی آسان‌تر انجام می‌شود.

بر اساس همین دلایل، ارزهای دیجیتال شیوه خوبی برای طرح‌های پانزی به شمار می‌آیند و جذب سرمایه و پرداخت سودها، بسیار راحت‌تر از روش‌های سنتی است.

به‌طور کلی کلاهبرداران از ارزهای دیجیتال برای طرح‌های پانزی استفاده می‌کنند تا رد کمتری از خود به جا بگذارند.

گفتیم که پانزی‌ها در شکل‌های مختلفی اجرا می‌شوند؛ اما شیوه‌ اصلی یکی است. در حوزه ارزهای دیجیتال هم شکل‌های پانزی متفاوت است. در ادامه رایج‌ترین طرح‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال را بررسی خواهیم کرد.

استخراج یا ماینینگ ابری (Cloud mining)

بخش بزرگی از کلاهبرداری‌های پانزی در حوزه ارزهای دیجیتال به وب‌سایت‌های ماینینگ ابری اختصاص دارد که ادعا می‌کنند با پول سرمایه‌گذاران استخراج ارزهای دیجیتال انجام می‌دهند. اغلب این سایت‌ها در حقیقت استخراج انجام نمی‌دهند و با استفاده از روش پانزی، از سود سرمایه‌گذاران جدید به سرمایه‌گذاران قدیمی سود پرداخت می‌کنند.

البته ماینینگ ابری روی کاغذ امکان‌پذیر است؛ اما یک سایت معتبر در ماینینگ ابری، فقط قدرت هش می‌فروشد؛ نه اینکه مدعی سود نجومی تضمینی با نرخ ثابت و منظم باشد.

فروش توکن‌های بی‌ارزش

این روش به‌خودی‌خود پانزی یا هرمی محسوب نمی‌شود؛ اما مکملی برای طرح‌های کلاهبرداری پانزی و هرمی است. کلاهبرداران در این روش ابتدا در قالب بیت کوین یا ارزهای دیجیتال معتبر پول زیادی از مردم دریافت می‌کنند تا سودهای تضمینی به آنها پرداخت کنند.

اما در نهایت، این سود را با ارز دیجیتالی که خودشان ساخته‌اند و هیچ ارزشی ندارد، می‌پردازند و این امیدواری را به مردم می‌دهند که قیمت آن در آینده افزایش خواهد یافت.

استخراج ارز دیجیتال یا ایردراپ در ربات‌های تلگرامی

ربات‌های تلگرامی هم از دیگر طرح‌های کلاهبرداری هستند که از هیچ برای سازندگان خود پول می‌سازند.

وعده و نحوه کار این ربات‌ها معمولاً به شرح زیر است:

کاربر در ربات عضو می‌شود و مقداری الماس برای شروع کار هدیه می‌گیرد. با آن الماس‌ها می‌شود دستگاه‌های استخراج مجازی در ربات خریداری کرد تا به‌اصطلاح بیت کوین استخراج کنند.

برای افزایش تعداد الماس‌های خود، دو راه مهم وجود دارد:

راه اول، این است که با استفاده از لینک عضویت، دوستان خود را به ربات دعوت کنید و به عنوان هدیه، الماس دریافت کنید.

راه دوم، خرید الماس با استفاده از بیت کوین است.

اما در ربات‌های تلگرامی اینگونه نیست که استخراج الماس صورت بگیرد و تنها کاربران را برای خرید بیشتر الماس با استفاده از بیت کوین تشویق می‌کنند.

کاربرانی که راه اول را انتخاب می‌کنند، برای دریافت پول، باید زیرمجموعه‌های خود را از خرید الماس با بیت کوین مطلع کنند. به این ترتیب، برای دریافت سود، زیرمجموعه‌ها نیز باید الماس بخرند. این روش پیشرفته‌ای از طرح پانزی است.

سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلفی از جمله املاک، خودرو، بورس خارجی و انرژی، از روش‌هایی است که برای سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

در برخی از طرح‌های پانزی، وب‌سایت‌هایی ادعا می‌کنند که پول سرمایه‌گذاران را در بازارهای خارجی به سرمایه‌گذاری در املاک، خودرو، بورس، انرژی و یا هر چیز دیگری می‌پردازند. اما در واقع، اینگونه نیست و تنها کاری که انجام می‌دهند، پرداخت سود با پول سرمایه‌گذاران جدید است.

همچنین، برخی از پروژه‌های کلاهبرداری نیز ممکن است ادعا کنند که یک ربات تریدر پیشرفته دارند که در بازارهای مالی معامله می‌کند و سود تضمینی پرداخت می‌کند. اما در واقع، اینگونه نیست و همه چیز دروغ است و هیچ رباتی در کار نیست.

جمع‌بندی:
طرح پانزی یک روش کلاهبرداری است که با وعده‌ی سودهای تضمینی و بیش از حد، به سرمایه‌گذاران جذب می‌شود. کلاهبرداران در ماه‌های اول سود تضمینی را به سرمایه‌گذاران پرداخت می‌کنند تا اعتماد آنان را جلب کنند، اما پس از مدتی که پول زیادی جذب شد و دیگر سرمایه‌گذار جدیدی وارد سیستم نشد، کلاهبرداران متواری می‌شوند و دیگر هیچ پرداختی صورت نمی‌گیرد.

تشخیص طرح های پانزی بسیار ساده است و مهمترین نشانه آن‌ها، وعده‌ی سودهای نجومی و عدم شناسایی صاحبان طرح‌ها است.