موثرترین راه شناخت فناوری‌های تحول‌آفرین دهه اخیر

هوش مصنوعی، خودروهای خودران، رمزارزها، گجت‌های پوشیدنی، واقعیت افزوده و متاورس، فناوری‌هایی هستند که در دهه‌ی اخیر، زندگی بشر را متحول کرده‌اند.

در جهانی که در آن زندگی می‌کنیم، همواره با ظهور اختراعات و فناوری‌ها دگرگونی شده است. از اختراع اعجاب‌انگیز لامپ توسط توماس ادیسون، تا نبوغ رویاپردازانی که تلفن همراه را بوجود آوردند. برخی از فناوری‌ها تغییرات اساسی در زندگی انسان ایجاد کرده‌اند. در این مطلب، به ۱۰ مورد از فناوری‌های دگرگون‌کننده در دهه‌ی اخیر اشاره می‌کنیم.

تأثیرات زیادی برای زندگی روزمره ما دارند،

به عنوان مثال:

هوش مصنوعی: این فناوری در حوزه‌های مختلفی از جمله پزشکی، تولیدات صنعتی، مدیریت منابع، تحلیل داده و … کاربرد دارد و با توانایی تشخیص الگو و پیش‌بینی رویدادها، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی روزمره افراد کمک کند.

خودروهای خودران: این فناوری باعث کاهش تعداد تصادفات رانندگی، افزایش امنیت و کاهش زمان سفر می‌شود که می‌تواند زمان بیشتری را برای انجام کارهای مفید و تفریح در اختیار افراد قرار دهد.

رمزارزها: این فناوری باعث ایجاد ارزهای دیجیتالی مانند بیت کوین شده است که امکان انجام تراکنش‌های روزمره بدون نیاز به واسطه و کاهش هزینه‌های آن را فراهم می‌کند.

گجت‌های پوشیدنی: این فناوری با امکاناتی مانند اندازه‌گیری ضربان قلب، تعداد قدم‌ها، میزان خواب و … به افراد کمک می‌کند تا بر روی سلامتی خود نظارت داشته باشند و برای بهبود آن اقدامات لازم را انجام دهند.

تکنولوژی تحول آفرین چیست؟

کلیتون کریستنسن، استاد دانشگاه هاروارد، برای نخستین بار اصطلاح “فناوری تحول آفرین” (Disruptive Technology) را در سال ۱۹۹۵ در مقاله‌ای به نام “فناوری تحول آفرین: گرفتن موج” در مجله‌ی کسب‌و‌کار هاروارد به‌کار برد. سپس در سال ۱۹۹۸ در کتاب “معضل نوآوری” به توضیح بیشتر درباره‌ی فناوری‌های دگرگون‌کننده پرداخت. براساس تعریف کریستنسن، این نوع فناوری که عمدتاً توسط استارتاپ‌ها به‌وجود می‌آید، در ابتدا بخش کوچکی از بازار را به خود اختصاص می‌دهد، اما در مدت کوتاهی آنچنان رشد خواهد کرد که جایگزین محصولات و صنایع قبلی می‌شود.

با ساده‌تر بیان، تکنولوژی تحول آفرین به ابداعاتی گفته می‌شود که به‌طور کلی بر سبک زندگی انسان در شکل انجام کارها تأثیر می‌گذارد، زندگی روزانه را دچار تغییر و تحول اساسی می‌کند و محصولات یا خدمات را ارزان‌تر، کارآمدتر، سریع‌تر و بهتر از قبل عرضه می‌کند.

    واقعیت افزوده و متاورس:

این فناوری با ارائه تجربیات مجازی و آموزش‌های تعاملی، به افراد کمک می‌کند تا به صورت هوشمندانه‌تر با دنیای اطراف خود ارتباط برقرار کنند و از این طریق بهبود کیفیت زندگی روزمره خود را تجربه کنند.

نباید نوآوری تحول آفرین را با نوآوری‌های جزئی اشتباه گرفت. نوآوری‌ جزئی در واقع بهبود یا ارتقاء یک محصول یا فناوری موجود است؛ اما نوآوری تحول آفرین به صورت ناگهانی در بازار مورد استقبال قرار می‌گیرد و محصولات مشابه را وادار به دنبال کردن خود یا خروج از بازار می‌کند.

بعد از آشنایی با مفهوم فناوری تحول آفرین و تفاوت آن با فناوری جزئی، بیایید نگاهی به ده مورد از این فناوری‌ها که در دهه گذشته ایجاد شده‌اند، بیندازیم:

۱. هوش مصنوعی و مدل‌های مبتنی بر آن

تا پیش از دهه گذشته، هوش مصنوعی قابلیت‌ها و کاربردهای بسیار محدودتری نسبت به امروز داشت. چت‌بات‌های هوشمند از الیزا (۱۹۶۶) تا سیری (۲۰۱۰)، الکسا (۲۰۱۴) و گوگل اسیستنت (۲۰۱۶) بر مبنای دستورات از پیش نوشته شده عمل می‌کردند و در برابر درخواست‌های مشابه، پاسخ‌ها و خروجی‌های تکراری و ساده‌ای تولید می‌کردند.

امروزه ابزارهای هوش مصنوعی بسیار پیشرفته‌تر شده‌اند و می‌توانند کارهای پیچیده‌تری را انجام دهند. چت‌بات‌های ChatGPT شرکت OpenAI، بینگ مایکروسافت و بارد گوگل، از قدرت یادگیری عمیق و الگوریتم‌های شبکه عصبی بهره می‌برند و براساس دانشی که از طریق پردازش حجم عظیم اطلاعات بدست می‌آورند؛ توانایی تولید پاسخ‌هایی متناسب با درخواست و حتی رفتار و هدف کاربر را دارند.

تفاوت این چت‌بات‌ها با نسل‌های قبلی در این است که در برابر درخواست کاربر صرفاً به استخراج اطلاعات نمی‌پردازند، بلکه با تحلیل آموخته‌های قبلی خود و متناسب با شناخت خود از کاربر، پاسخ شخصی‌‌سازی شده‌ای را تولید می‌کنند. پاسخ‌ پیشنهادی می‌تواند به‌صورت متن، عکس، صوت یا حتی ویدیو باشد. حتی درخواست‌ مشابهی از طرف دو کاربر متفاوت، منجر به تولید پاسخ‌های کاملا مشابه نخواهد شد. می‌توان انتظار داشت که در دهه‌ی آینده همه‌ی بخش‌های یک خانه، از میزان روشنایی تا سیستم ایمنی و… کاملا به‌وسیله‌ی یک دستیار هوشمند کنترل شوند.

با این حال، برخی نگرانی‌ها در خصوص استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی وجود دارد. به عنوان مثال، ممکن است بر محیط‌های کسب‌وکار اثر گذاشته و باعث از بین رفتن یا تغییر بعضی شغل‌ها شود. همچنین، از موارد دیگری که نگرانی‌ها را در پی دارند، می‌توان به مسائلی مانند امنیت، حفظ حریم خصوصی، شفافیت و… اشاره کرد.

۲. رایانش ابری

رایانش ابری به کاربران امکان دسترسی آسان و آنلاین به سرورهای ابری و برخی نرم‌افزارها را بدون نیاز به خرید و نگهداری از سخت‌افزار دیتاسنتر می‌دهد. طبق آمارهای منتشر شده در سایت استاتیستا، حجم بازار رایانش ابری از ۱۴۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۵۹۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رشد چشمگیری داشته است. این فناوری، در بخش کسب‌وکار با توسعه‌ی امکان دورکاری و ارسال و دریافت نامحدود اطلاعات بین کاربران، تحولات بنیادی را به همراه داشته است. در بخش پزشکی، پیشرفت‌هایی مانند تشخیص از دور، دورپزشکی و دسترسی به اطلاعات بیماران از نقاط مختلف، امکان‌پذیر شده است. همچنین، در بخش آموزش نیز، رایانش ابری با ایجاد دسترسی آسان‌تر به اساتید، کلاس‌ها، دوره‌ها و حجم بی‌نهایت منابع آموزشی از کتاب‌ها و مقالات تا ویدیوها و پادکست‌ها، بسیار ساده‌تر شده و باعث فراهم شدن فرصت‌های در دسترس‌تری برای یادگیری شده است.

۳. امنیت بدون رمز

فراموش کردن رمز عبور حساب‌های کاربری در سایت‌ها و اپلیکیشن‌های مختلف، مشکلی است که برای همه‌ی ما پیش آمده است. با ارائه سرویس لاگین بدون رمز توسط شرکت‌های تکنولوژی، این مشکل دیگر به تاریخ می‌پیوندد. این سرویس امکان ورود به حساب کاربری را از طریق تایید ایمیل، رمز عبور یکبار مصرف، احراز هویت بیومتریک (مثل اثر انگشت) یا استفاده از کلید فیزیکی (مثل یک USB حاوی کد امنیتی) فراهم می‌کند و دیگر نیازی به حفظ پسوردهای طولانی و پیچیده نیست.

ورود بدون رمز با استقبال زیادی در بین کاربران مواجه شده است. بر اساس یک نظرسنجی، بیش از ۵۴ درصد افراد بالغ از تأیید هویت بدون رمز بر رمز عبور ترجیح می‌دهند.

بسیاری از اپلیکیشن‌های بانکداری از احراز هویت بیومتریک برای تأیید ورود کاربر استفاده می‌کنند. احراز هویت بیومتریک با استفاده از روش‌های مختلفی مانند اثر انگشت، تشخیص چهره، تشخیص الگوی شبکیه چشم و تشخیص صدا انجام می‌شود. به عنوان مثال، همکاری مایکروسافت با شرکت نوانس (فعال در حوزه پزشکی) منجر به توسعه‌ی سیستمی با قابلیت احراز هویت از طریق صدای افراد شده است که در بخش پزشکی جهت دسترسی پزشکان و پرستاران به سوابق بیماران استفاده می‌شود.

۴. خودرو‌های برقی و خودران

در طی دهه‌ی اخیر، شاهد رشد و توسعه‌ی سریع خودرو‌های برقی و خودران بوده‌ایم. سیستم خودران با پردازش اطلاعات حسگرها و تصاویر دوربین‌هایی که در خودرو نصب شده‌اند، به درک کاملی از محیط پیرامون خودرو دست پیدا کرده و بدون نیاز به دخالت راننده، خودرو را هدایت می‌کند. به عنوان مثال، خودروهای خودران شرکت تسلا دارای ویژگی اتوپایلوت هستند که امکان رانندگی در شرایط مختلف جاده، تنظیم سرعت و فاصله در ترافیک، تغییر خودکار لاین حرکت، پارک خودکار و… را برای خودرو فراهم می‌کند. علاوه بر تسلا، شرکت‌های دیگری نظیر زوکس، اتوایکس، وایمو و… نیز در صنعت تولید وسایل نقلیه خودران نقش ایفا کرده‌اند.

در حالی که خودروهای برقی و هیبریدی به عنوان راه حلی برای کاهش تولید گازهای گلخانه‌ای، به سرعت جای خود را در بازار خودرو باز کرده‌اند؛ اما عملکرد خودروهای خودران همچنان به بهبود و پیشرفت بیشتری نیاز دارد تا به نقطه‌ی اطمینان کامل برای عرضه به بازار دست پیدا کند. با این حال، می‌توان با اطمینان پیش‌بینی کرد که آینده‌ی جاده‌ها در دست وسایل نقلیه خودران خواهد بود.

۵. پهپاد‌ها

پهپاد یا کوادکوپتر، وسیله‌ی هیجان‌انگیزی است که به‌صورت کاملاً مستقل یا با کنترل از دور پرواز می‌کند و در صنایع مختلف قابلیت‌های گسترده‌ای دارد. امروزه از کوادکوپترها برای تحویل کالا، تصویربرداری هوایی با کاربردهای بسیار متنوع، مراقبت و کنترل هوشمند، رسیدگی سریع پزشکی یا پلیسی، صنایع نظامی و موارد دیگر استفاده می‌شود. براساس یک گزارش، در سال ۲۰۲۲ بیش از دوهزار مورد تحویل کالا به‌صورت روزانه در سراسر جهان توسط پهپادها ثبت شده است. این آمار نشان دهنده‌ی یک رشد جهشی در مقایسه با سال‌های گذشته است. با به‌کارگیری هوش مصنوعی در این پرنده‌های رباتیک، می‌توان قابلیت‌های خیره کننده‌تری را در آینده از آن‌ها انتظار داشت.

۶. رمزارز، بلاکچین، متاورس و توکن غیرقابل معاوضه (NFT)

در طول ده سال اخیر، فناوری بلاکچین، اکوسیستم اینترنت مبتنی بر سرور مرکزی را به‌طور کامل به یک سیستم رمزنگاری شده‌ی غیرمتمرکز، غیرقابل تغییر و شفاف تغییر داده است. رمزارزها، متاورس و توکن غیرقابل معاوضه (NFT) نیز همگی بر بستر این تکنولوژی توسعه یافته‌اند.

۷. گجت‌های پوشیدنی

ساعت هوشمند به‌عنوان مهم‌ترین گجت پوشیدنی در دهه گذشته مطرح بوده است. از سال ۲۰۱۳ با معرفی ساعت‌های هوشمند پبل (Pebble) و Galaxy Gear سامسونگ، این فناوری پوشیدنی بطور گسترده در دستان مردم جهان قرار گرفته است. اسمارت واچ‌ها به کاربران امکان کار با بعضی از اپلیکیشن‌های کاربردی، دریافت نوتیفیکیشن موبایل، تشخیص صدا، ارتباط بلوتوث و حتی دوربین را می‌دهند و به عنوان ابزارهای مکملی برای گوشی‌های هوشمند عمل می‌کنند.

در سال ۲۰۱۵، شرکت اپل اولین مدل ساعت هوشمند خود را تحت عنوان اپل واچ عرضه کرد. اپل، ویژگی‌هایی مانند حسگر ضربان قلب، نمایشگر رتینا، اپل پی و برخی امکانات دیگر را به ساعت هوشمند اضافه کرد. به تدریج، ساعت هوشمند تبدیل به یک ابزار مستقل با امکانات بسیار پیشرفته‌تر شد.

علاوه بر ساعت هوشمند، ایرپاد اپل نیز از متداول‌ترین گجت‌های پوشیدنی است که اولین نسل آن در ۲۰۱۶ همراه با آیفون ۷ روانه بازار شد. ایرپاد نسل دوم، در سال ۲۰۱۹ معرفی شد و قابلیت‌هایی همچون حذف نویز، صدای سه بعدی و سیری (دستیار صوتی هوشمند اپل) به آن اضافه شد.

عینک هوشمند، گجت پوشیدنی دیگری است که سال‌هاست که از طرف غول‌های تکنولوژی دنیا در حال توسعه است. در سال ۲۰۲۱، شرکت فیس‌بوک با همکاری ری بن، از عینک مخصوص خود به نام ری بن استوریز (Ray Ban Stories) رونمایی کرد. این عینک از دو دوربین، دو میکرو اسپیکر، یک میکروفن آرایه‌ای سه‌تایی، پردازنده کوالکام و تاچ خازنی روی دسته تشکیل شده است. با این عینک می‌توانید تصاویر و ویدیوهایی مخصوص صفحه‌ی فیس‌بوک یا اینستاگرام خود را ضبط کرده و بلافاصله آن‌ها را به اشتراک بگذارید. اخیرا نیز اپل عینک واقعیت ترکیبی ویژن پرو را با سخت‌افزار خارق‌العاده و نرم‌افزار بی‌نظیر رونمایی کرد.

در اینجا بعضی از شگفت‌انگیزترین گجت‌های پوشیدنی را به‌طور خلاصه معرفی کردیم و به‌طور قطع با گجت‌های بسیار هوشمندتر و پیچیده‌تری در دهه‌ی آینده روبه‌رو خواهیم بود.

واقعیت افزوده و واقعیت مجازی، دو عبارتی هستند که احتمالاً تاکنون با آن‌ها آشنا شده‌اید و شاید از هدست‌های واقعیت مجازی استفاده کرده باشید. به طور ساده، واقعیت افزوده به ما امکان می‌دهد که اشیاء و عناصری را روی صفحه نمایشگر گوشی موبایل یا عینک واقعیت افزوده مشاهده کنیم که به محیط واقعی اضافه شده‌اند. اما برای استفاده از واقعیت مجازی، نیاز به استفاده از یک هدست واقعیت مجازی است که ما را به دنیایی کاملاً مجازی با تمام ویژگی‌های شنیداری و دیداری دیگر وارد می‌کند.

این‌ها البته فناوری‌های خیلی تازه‌ای نیستند. در واقع، از دهه ۱۹۶۰ میلادی در مواردی مانند تعلیم سربازان، آزمایش کیفیت محصول در برخی صنایع، شبیه‌سازی عملیات فضایی برای فضانوردان ناسا و شبیه‌سازی جراحی، از واقعیت مجازی استفاده می‌شد. اما به دلیل عدم پیشرفت تکنولوژی، کاربردها و قابلیت‌های آن بسیار محدودتر از چیزی بود که امروز می‌بینیم.

اما با معرفی هدست‌های آکیولس ریفت و هولولنز مایکروسافت در سال ۲۰۱۶، عملاً صنعت واقعیت مجازی به فاز جدیدی وارد شد و توانست به‌صورت عمومی عرضه شود. از آن زمان تاکنون، شرکت‌های مختلفی مانند سونی برای پلی استیشن، مایکروسافت، اپل و متا انواع هدست‌های واقعیت مجازی را رونمایی و عرضه کرده‌اند.

واقعیت افزوده و واقعیت مجازی تعامل ما با فضای مجازی را به شدت دگرگون کرده‌اند. واقعیت افزوده، اطلاعاتی را به صورت مجازی وارد محیط واقعی اطراف ما می‌کند. از طرفی، واقعیت مجازی، کاربر را در جهانی غیرواقعی غوطه‌ور می‌سازد و تجربه‌ی ملموسی را برایش خلق می‌کند.

سیستم موقعیت‌یاب جهانی یا GPS، یک سیستم ردیاب ماهواره‌ای است که سیگنال‌های دقیقی را برای تعیین مکان کاربر به زمین ارسال می‌کند. این سیستم در دهه‌ی ۱۹۷۰ برای مکان‌یابی سربازان ارتش آمریکا توسعه یافت و به تدریج به شکل عمومی‌تری پیدا کرد. در ده سال گذشته، استفاده از اپلیکیشن‌های مسیریابی به یکی از عادت‌های روزانه تبدیل شده است. امروزه پیدا کردن موقعیت هر نقطه در جهان با باز کردن یک برنامه در گوشی به سادگی انجام می‌شود. GPS امکانات جدایی‌ناپذیری را مانند تاکسی‌های اینترنتی، ردیابی یک محموله‌ی حساس، افزایش ایمنی در سفر، دسترسی سریع‌تر در موارد اورژانسی و غیره در زندگی ما فراهم کرده است.

پرینترهای سه بعدی در دهه‌ی ۱۹۸۰ میلادی به وجود آمده‌اند. با این حال، بعد از ۳۰ سال، آن‌ها به گونه‌ای کاربردهای بی‌شماری پیدا کرده‌اند که به طور کلی مسیر اصلی خود را متحول کرده‌اند. امروزه، از پرینتر سه بعدی برای تست نمونه اولیه یک محصول قبل از تولید انبوه آن در کارخانه استفاده می‌شود و همین امر هزینه‌ی طراحی، عیب‌یابی و تولید انبوه محصولات را به طور چشمگیری کاهش داده است. پرینتر سه بعدی در تولید انواع جواهرات، مجسمه‌ها، اسباب‌بازی‌ها و هرچیز دیگر نیز استفاده می‌شود.

باید ذهن خودمان را برای تخیل در مورد فناوری‌های دگرگون‌کننده‌ی آینده باز کنیم. زیرا تغییرات به سرعت در حال وقوع و اجتناب ناپذیر هستند و ممکن است در ۱۰ سال آینده بیشتر تکنولوژی‌های امروزی را نبینیم.

با پیشرفت‌های چشمگیری که در هوش مصنوعی، بلاکچین، خودروهای خودران و رایانش ابری به وجود آمده است، هیجان زیادی برای تماشای تأثیر عمیق این پدیده‌ها در زندگی آینده خواهیم داشت.